اظهارنظر شجاعانه وزیر بهداشت مبنی بر وجود آلودگی شیمیایی زیاد در آب برخی مناطق شهر تهران، رونق بازار آب معدنی‌ها را به همراه داشت. این در حالی است که آزمایش‌ها نشان می‌دهد برخی مارک‌های مشهور آب معدنی به لحاظ آلودگی‌های شیمیایی و گاه میکروبی، وضعیتی بهتر از آب لوله‌کشی ندارند. رسوایی بازگرداندن آب معدنی صادر شده یکی از کارخانه‌های مشهور ایرانی از سوی نیروهای ناتو مستقر در افغانستان در سال گذشته، یک نمونه از تبعات منفی آلودگی برخی آب‌های معدنی است. هر چند آن کارخانه پس از این اتفاق، محصولات برگردانده شده را بی‌هیچ نگرانی در بازار داخلی به فروش رساند.

رونق شدید آب معدنی در شهرهای بزرگ کشور از 2 سال پیش و همزمان با اوجگیری اخبار آلودگی آب این شهرها آغاز شد. البته در همان زمان نیز کارشناسان از وجود کاستی‌هایی در آب معدنی‌های موجود در بازار خبر دادند. هر چند در این مدت به دلیل گستره‌تر شدن این بازار، به‌طور طبیعی مشکلات آن نیز افزایش یافته است.

بررسی‌های جدی

پیش از این مسئولان وزارت بهداشت به صورت جسته و گریخته از کنترل کیفیت آب‌های معدنی و نارسایی‌های آن سخن می‌گفتند اما رونق مجدد آب معدنی‌ها و سایر آب‌های بسته‌بندی شده در سه، چهار روز اخیر، وزیر بهداشت را بر آن داشت تا پنج شنبه هفته گذشته از بررسی کیفیت آب‌های بطری شده خبر دهد.

مرضیه وحید دستجردی گفت: در دستوری که برای بررسی آب تهران داده شده است، اعلان کرده‌ایم که آب‌های معدنی هم بررسی شوند چرا که گزارش‌هایی هم در این زمینه به ما رسیده است و پس از گزارش نهایی مشخص می‌شود که مشکلات آب معدنی در چه میزان است.

گفتنی است در روزهای اخیر متن گزارش داخلی کارشناسان شرکت ملی نفت به صورت گسترده در اینترنت منتشر شده است که از مشکلات برخی مارک‌های مشهور آب معدنی حکایت دارد. در این گزارش به کارکنان شرکت نفت که یکی از بزرگترین مصرف‌کنندگان آب معدنی در کشور هستند توصیه شده از خریداری و نوشیدن برخی مارک‌ها خودداری شود. این توصیه‌ها براساس آزمایش‌های صورت گرفته در واحد ایمنی، بهداشت و سلامت شرکت ملی نفت ایران HSE صورت گرفته است.

البته این مسائل در حالی بیان می‌شود که تولیدکنندگان و فروشندگان آب معدنی می‌کوشند از موج خبری ایجاد شده درخصوص آلودگی آب برخی مناطق تهران برای رونق بازار خود استفاده کنند و ضمن افزایش بهای آب‌های معدنی، این نوع آب‌های بسته‌بندی شده را حاوی فوایدی برای مصرف‌کنندگان معرفی کنند که اغلب آنها مورد تأیید کارشناسان حوزه سلامت نیست.

بطری‌های مشکوک

آب‌های بسته‌بندی شده مطابق مقررات سازمان بهداشت جهانی باید همه روزه مورد آزمایش کامل قرار گیرند تا در صورت سالم نبودن به ویژه وجود باکتری‌های بیش از حد مجاز، از ورود آن به بازار جلوگیری شود. البته به استناد نشریه سازمان یونسکو، اغلب تولیدکنندگان قادر به آنالیز روزانه همه مواد موجود در آب نبوده و حتی در کشورهای صنعتی نیز، کنترل کیفیت به صورت منظم از سوی دولت‌ها صورت نمی‌گیرد.

این در حالی است که برخی حلال‌های شیمیایی موجود در ظروف پلاستیکی، به مرور در آب حل می‌شوند و به همین دلیل تاریخ مصرف آب‌های بسته‌بندی شده، معمولاً یک هفته تعیین می‌شود. این زمان در ایران اغلب به شش ماه و یک سال هم می‌رسد.

استالویید مهم‌ترین ماده مضری است که از قوطی آب‌های بسته‌بندی شده وارد آب می‌شود. همچنین وجود اورانیوم، رادیوم و ایزوتوپ سرب در برخی آب‌های بسته‌بندی دیده می‌شود. جالب اینکه آزمایش‌ها تاکنون نشان می‌دهند که در مجموع غلظت اورانیوم در آب‌های معدنی بیش از آب‌های لوله‌کشی است. تاکنون مقرراتی برای اندازه‌گیری و درج میزان اورانیوم در آب‌های بسته‌بندی شده ابلاغ نشده است. 

جای خالی پالایشگاه آب

آب‌های بسته‌بندی شده به دو گروه کلی آب‌های معدنی و آب‌های تصیفه شده تقسیم می‌شوند. راه اصلی تشخیص آب‌های تصفیه شده درج عنوان آب آشامیدنی بر روی آنهاست. آب‌های معدنی صرف‌نظر از آلودگی‌های بیشتری که دارند، توازن منطقه‌ای منابع آبی را به هم می‌زنند البته هر دو نوع آب بسته‌بندی شده، تبعات زیست‌محیطی نامطلوبی را به همراه دارند که به عنوان مهم‌ترین نمونه می‌توان به بازیافت قوطی خالی آنها اشاره کرد.

این تبعات نامطلوب باعث می‌شود تا آب‌های بسته‌بندی نشده نتواند به عنوان یک راهکار اصلی پایدار و درازمدت برای تأمین آب پاک مورد توجه قرار گیرد. عباس رجایی رئیس کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس دراین خصوص به «خبر» می‌گوید: یکی از روش‌های پایدار و مناسب برای تأمین آب شرب، ایجاد پالایشگاه آب در کشور است.

می‌توان پالایشگاه‌های آب پیشرفته در جنوب کشور ایجاد کرد و پس از تصفیه آب دریا در آن، از طریق خطوط انتقال مشابه خط انتقال نفت، محصول آن را به مناطق جنوبی و مرکزی کشور انتقال داد. سالانه صدها میلیارد تومان برای احداث پالایشگاه‌های نفت سرمایه‌گذاری می‌شود که بازده اقتصادی کمی دارد حال آنکه اگر این سرمایه‌گذاری در بخش آب صورت گیرد، بی‌شک ده‌ها برابر ارزش افزوده ایجاد کرده و می‌تواند فرصت پیوستن ایران به باشگاه صادرکنندگان آب را فراهم کند. 

کم‌توجهی به استانداردها

هم‌اکنون هفت استاندارد ملی در خصوص آب‌های بسته‌بندی شده در کشور تدوین شده است که رعایت دقیق آنها می‌تواند کیفیت و ایمنی آب‌های بسته‌بندی شده را به شدت افزایش دهد. در این استانداردهای ملی، مسائلی همچون ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی آب آشامیدنی، ، ویژگی‌های باکتریایی آب معدنی طبیعی، ویژگی ظروف محصولات آشامیدنی، برچسب‌گذاری، روش‌های نمونه‌برداری و روش آزمون میکروبیولوژی مورد توجه قرار گرفته است.

نخستین استاندارد ملی آب معدنی که در سال 76 تدوین شده است، تأکید می‌کند که آب معدنی باید فاقد بو و مزه نامطلوب باشد. این در حالی است که هم‌اکنون برخی مارک‌های موجود در بازار، طعم تلخ دارند.

وجود مواد پاک‌کننده، باقیمانده آفت‌کش‌ها و هیدروکربن‌های آروماتیک در آب معدنی نیز از دیگر ویژگی‌های تأکید شده برای حفظ سلامتی مصرف‌کندگان است. جدول ضمیمه نشان می‌دهد که صنعت آب معدنی و آب تصیفه شده ایران به لحاظ ایمنی و کیفیت، در کجا قرار دارد. وجود بیش از حد مجاز برخی آلاینده‌های شیمیایی مانند آرسنیک در اغلب آب معدنی‌ها، نگران‌کننده است. آرسنیک‌ همان سمی است که در دُم مارمولک وجود دارد و به دلیل تنش‌هایی که در سیستم انتقال خون ایجاد می‌کند، قابلیت کشندگی بالایی دارد. 

نتایج آزمایش نمونه‌های آب معدنی